Nasze geny, nasza krew – tajemnice dziedziczenia

Wielu rodziców z zaciekawieniem zastanawia się, jakie będzie ich dziecko. 
Po kim odziedziczy urodę, a po kim cechy charakteru. 
Czy będzie niebieskookim blondynem, czy też brązowooką brunetką. 
Czy będzie podobne do dziadka, czy raczej do babci. 
Czy będzie miało zdolności muzyczne, czy może raczej językowe. 
A wszystkie te cechy znane są już w chwili zapłodnienia.

Siła genu

Za materiał genetyczny dziecka odpowiedzialnych jest 46 chromosomów zawierających czynniki dziedziczne (czyli geny), podzielonych na 23 pary, w których zapisywane są wszystkie informacje. W każdej parze chromosomów jeden pochodzi od mamy, a jeden od taty dziecka. Jednakże potomek nigdy nie jest dokładnie w połowie podobny do jednego i drugiego rodzica i nie chodzi tu bynajmniej o sprawiedliwość. Dzieje się tak dlatego, że geny odpowiadające za wygląd mogą występować w różnych wariantach. Mogą to więc być geny dominujące albo recesywne. Kiedy gen dominujący, czyli silniejszy, spotka się z genem recesywnym, czyli słabszym, to najprawdopodobniej ten pierwszy zwycięży.
Oczywiście - najprawdopodobniej nie znaczy, że zawsze tak musi być.

Dominacja genów

Geny dzielimy na dominujące i recesywne. Silne geny dają ciemny kolor włosów, karnację i kolor oczu, kręcone włosy, długie rzęsy, duże oczy, grube wargi, orli nos, wąski nosek oraz tendencję do łysienia. Tymczasem geny recesywne wpływają na jasne włosy, karnację i kolor oczu, krótkie rzęsy, proste włosy, cienkie wargi, szeroki nos i małe oczy. Jak już jednak wspomnieliśmy, krzyżowe próby sił genów dają często zaskakujące rezultaty.

Nieco matematyki

Gen dominujący odpowiada więc za ciemne włosy, tymczasem kolor blond – jest recesywny. Dlatego też blondynka jest wyposażona w dwa geny recesywne, a brunetka w dwa geny dominujące. Może jednak zdarzyć się tak, że dana osoba będzie miała dwa geny - recesywny i dominujący - wówczas posiadać będzie ciemne włosy, gdyż gen dominujący jest silniejszy od recesywnego. A jak to się ma przy dziedziczeniu?

Przykładowo, nawet jeśli i tata i mama mają ciemne włosy, to dziecko może mieć włosy jasne. Dlaczego? Każde z rodziców mogło mieć przecież jasnowłosego przodka, w takim więc przypadku istnieje 25% szans na to, że to geny recesywne zwyciężą i potomek miał jasne włosy. Jeśli jednak jeden z rodziców posiada dwa geny dominujące odpowiedzialne za ciemne włosy, dziecko zawsze będzie miało ciemny ich kolor. Z drugiej strony, jeśli rodzice są blondynami, nie urodzi się dziecko o ciemnych włosach, ponieważ kolor blond jest wynikiem połączenia dwóch genów recesywnych. 

Analogicznie jak w pierwszym przypadku jest z kolorem oczu: rodzice mogą mieć brązowe oczy, ale zawsze istnieje 25% szans, że ich potomek będzie miał oczy błękitne. Powyższy schemat  powtarza się i u rodziców o jasnych oczach - nie ma więc możliwości, aby urodziło  się im ciemnookie dziecko.

Krótko mówiąc: działanie genów dominujących ujawniania się w fizycznym wyglądzie danej osoby, nawet jeśli występuje pojedynczo. Geny recesywne, aby się ujawnić, muszą tymczasem występować w parze – czyli po jednym musi przekazać dziecku każdy z rodziców.

Umiejętności i nieumiejętności

Po rodzicach można dziedziczyć nie tylko wygląd, ale również wnętrze, to znaczy cechy osobowości. O tym, czy dziecko odziedziczy jakieś umiejętności lub nieumiejętności po swoich rodzicach – decydują, a jakże, geny! Jednak przekazując je, nie wykonaliśmy całej pracy, a tylko jej połowę. Trzeba jeszcze ewentualne talenty w dziecku odkryć i wydobyć na zewnątrz, aby miało szansę je rozwinąć.

Iloraz inteligencji, zdolności plastyczne, matematyczne (idące w parze z muzycznymi) czy łatwość nauki języków – na wszystkie te cechy i umiejętności wpływ mają czynniki dziedziczne. Oczywiście niebagatelną rolę przypisujemy również wychowaniu i środowisku, ale geny nadal mają podstawowe znaczenie. Dzieci geniuszy zazwyczaj będą miały ponadprzeciętne zdolności, jednak z reguły nie będą tak dobre, jak ich rodzice. Im bowiem bardziej uzdolnieni rodzice, tym ich dziecko ma mniejsze szanse na to, aby im dorównać.

 

Chłopiec czy dziewczynka?

Tu sprawa jest zdumiewająco prosta. O płci dziecka decyduje  wynik jasnego działania. Kobieca komórka jajowa zawsze ma chromosom X, plemniki – X albo Y. Jeśli połączą się chromosom X z Y – będzie chłopiec, jeśli X z X - mamy dziewczynkę.

Charakter genu

Geny znacząco mogą wpływać na naszą osobowość, niektóre cechy charakteru, na przykład: towarzyskość, impulsywność, determinację, wytrwałość. Według badaczy, geny wpływają na naszą osobowość w około 40-60%.

Dziedziczymy także wady

Geny są również odpowiedzialne za wiele chorób. Gdy w rodzinie wystąpiła wcześniej jakaś wada genetyczna, istnieje pewne ryzyko urodzenia chorego dziecka. Niestety – podobnie jak w przypadku koloru oczu, także i tu może zdarzyć się tak, że zdrowym rodzicom urodzi się chore dziecko. Na szczęście takie prawdopodobieństwo jest dużo mniejsze aniżeli w przypadkach wspominanych wcześniej. Jednak, jeśli każde z rodziców będzie miało po jednym genie tej samej choroby, to wynosi ono już 1:4. Tak więc oboje rodzice posiadający chory gen mają aż 25% szans na to, że ich dziecko będzie chore. Jeszcze większe prawdopodobieństwo odziedziczenia choroby zachodzi wtedy, gdy jedno z rodziców ma gen dominujący. W takim przypadku ryzyko wzrasta aż do 50%, czyli jest naprawdę spore. Zdarza się też, że dziecku zostanie przekazanych więcej niż 46 chromosomów (od każdego z rodziców po 23), co grozi licznymi upośledzeniami, m.in. Zespołem Downa.

  Znamiona

Bywa, że w rodzinie kolejne pokolenia dostają w spadku w tym samym miejscu znamiona. To tez jest swoistym przejawem działania genów i ich specyficznym objawem.

Grupy krwi

Oczywiście należy wspomnieć o grupach krwi - A i B to grupy dominujące, podczas gdy grupa zero jest recesywną, natomiast obecność czynnika Rh - dominująca, tak jak jej  brak – rzadko spotykany – to cecha recesywna.

Liczenie centymetrów

Wzrost otrzymujemy po rodzicach, ale geny nie zapewniają wysokiego wzrostu ani nie skazują na bycie niskim. Żeby dziecko uzyskało odpowiedni wzrost i posturę, potrzeba jeszcze odpowiedniej diety, bogatej przede wszystkim w wapń, a także białko, witaminę K i D oraz inne składniki. Także aktywność fizyczna, sport, zdrowy tryb życia, regularność posiłków, brak stresu – wszystko to składa się na utrzymanie odpowiedniego stanu zdrowia. Jednakowoż, można pokusić się o oszacowanie, jak wysokie powinno być dziecko. W przypadku dziewczynki dodaje się wzrost ojca i matki, od sumy odejmuje się 13, a łączny wynik jest dzielony na dwa. W przypadku chłopca sumuje się wzrost matki i ojca, dodaje się 13, a następnie dzieli przez dwa.

Jeden człowiek – jeden kod

Prawdopodobieństwo, by dwójka rodzeństwa miała identyczny genotyp jest znikome, podczas gdy całkowite podobieństwo genetyczne pomiędzy rodzeństwem ma szansę zaistnieć jedynie w rzadkim przypadku jednojajowych bliźniąt. Ciąża bliźniacza powstaje jednak w efekcie zaburzeń podziałów zygoty, wytwarzającej dwa osobniki zamiast jednego. Są one identyczne genetycznie, ponieważ powstały z pojedynczej jajowej komórki zapłodnionej pojedynczym plemnikiem.

Wiem, że nic nie wiem

W genetyce nie tyle, że nie da się przewidzieć wszystkiego, ile trudno o czymkolwiek jednoznacznie przesądzać. Często dziecko zaskakuje swoimi zdolnościami czy wyglądem, ponieważ dziedziczy je po dalekich przodkach, których cechy nie muszą wcale pokrywać się z cechami rodziców.
Dziedziczenie to bowiem wciąż wielka tajemnica.

 

A oto jakie cechy odziedziczy po was dziecko ;-))

Kolor oczu

Cechy dominujące: oczy brązowe, oczy zielone;
cechy recesywne: oczy niebieskie, oczy szare
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - oczy brązowe, matka - oczy brązowe
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy brązowe, mało prawdopodobne są oczy niebieskie lub szare, wykluczone są oczy zielone.
Przypadek 2.
Ojciec - oczy brązowe, matka - oczy szare
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy brązowe, być może szare, mało prawdopodobne są oczy niebieskie, wykluczone są oczy zielone.
Przypadek 3.
Ojciec - oczy brązowe, matka- oczy niebieskie
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy brązowe, być może niebieskie lub szare, wykluczone są oczy zielone.
Przypadek 4.
Ojciec - oczy brązowe, matka - oczy zielone
Wynik: Dziecko może mieć zarówno oczy brązowe jak i zielone, być może też szare, mało prawdopodobne są oczy niebieskie.
Przypadek 5.
Ojciec - oczy szare, matka - oczy brązowe
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy brązowe, być może szare, mało prawdopodobne są oczy niebieskie, wykluczone są oczy zielone.
Przypadek 6.
Ojciec - oczy szare, matka- oczy szare
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy szare, wykluczone są oczy brązowe i zielone.

Przypadek 7.
Ojciec – oczy szare, matka – oczy niebieskie
Wynik: Dziecko może mieć zarówno oczy szare jak i niebieskie, wykluczone są oczy brązowe i zielone.
Przypadek 8.
Ojciec - oczy szare, matka - oczy zielone
Dziecko – 50 proc. szans, że dziecko będzie miało oczy zielone lub szare.
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy zielone, być może szare, mało prawdopodobne są oczy niebieskie, wykluczone są oczy brązowe.
Przypadek 9.
Ojciec - oczy niebieskie, matka - oczy brązowe
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy brązowe, być może niebieskie lub szare wykluczone są oczy zielone.
Przypadek 10.
Ojciec - oczy niebieskie, matka - oczy szare
Wynik: Dziecko może mieć zarówno oczy niebieskie jak i szare, wykluczone są oczy brązowe oraz zielone.
Przypadek 11.
Ojciec - oczy niebieskie, matka - oczy niebieskie
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy niebieskie, wykluczone są oczy zielone oraz brązowe.
Przypadek 12.
Ojciec - oczy niebieskie, matka - oczy zielone
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy zielone, być może niebieskie lub szare, wykluczone są oczy brązowe.

 Przypadek 13.
Ojciec - oczy zielone, matka - oczy brązowe
Wynik: Dziecko może mieć zarówno oczy zielone jak i brązowe, mało prawdopodobne są oczy niebieskie i szare.
Przypadek 14.
Ojciec - oczy zielone, matka - oczy szare
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy zielone, być może szare, mało prawdopodobne są oczy niebieskie, wykluczone są oczy brązowe.
Przypadek 15.
Ojciec - oczy zielone, matka - oczy niebieskie
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy zielone, być może niebieskie lub szare, wykluczone są oczy brązowe.
Przypadek 16.
Ojciec - oczy zielone, matka - oczy zielone
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało oczy zielone, mało prawdopodobne są oczy szare oraz niebieskie, wykluczone są oczy brązowe. 

Kolor włosów

Cechy dominujące: włosy brązowe, włosy czarne;
cechy recesywne: włosy blond, włosy rude
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - włosy blond, matka- włosy blond
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy blond, wykluczone są włosy brązowe, rude i czarne.
Przypadek 2.
Ojciec - włosy blond, matka - włosy rude
Wynik: Dziecko może mieć zarówno włosy blond jak i rude, mało prawdopodobne są włosy brązowe, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 3.
Ojciec - włosy blond, matka - włosy brązowe
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy brązowe, choć istnieje też możliwość wystąpienia włosów blond lub ciemny blond, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 4.
Ojciec - włosy blond, matka - włosy czarne
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy czarne, choć istnieje też możliwość wystąpienia włosów ciemny blond, brązowych, wykluczone są włosy rude.
Przypadek 5.
Ojciec - włosy rude, matka - włosy blond
Wynik: Dziecko może mieć zarówno włosy blond jak i rude, mało prawdopodobne są włosy brązowe, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 6.
Ojciec - włosy rude, matka - włosy rude
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy rude, wykluczone są włosy brązowe i czarne. 

Przypadek 7.
Ojciec - włosy rude, matka - włosy brązowe.

Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy brązowe, choć istnieje też możliwość wystąpienia włosów rudych lub ciemny blond, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 8.
Ojciec - włosy rude, matka - włosy czarne
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy czarne, choć istnieje też możliwość wystąpienia włosów rudych lub brązowych, wykluczone są włosy blond.
Przypadek 9.
Ojciec - włosy brązowe, matka - włosy blond
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy brązowe, choć istnieje możliwość wystąpienia włosów ciemny blond, mogą pojawić się też włosy rude, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 10.
Ojciec - włosy brązowe, matka - włosy rude
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy brązowe, choć istnieje możliwość wystąpienia włosów rudych lub ciemny blond, wykluczone są włosy czarne.

 Przypadek 11.
Ojciec - włosy brązowe, matka - włosy brązowe
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy brązowe, mało prawdopodobne są włosy blond lub rude, wykluczone są włosy czarne.
Przypadek 12.
Ojciec - włosy brązowe, matka - włosy czarne
Wynik: Dziecko może mieć zarówno włosy brązowe jak i czarne, wykluczone są włosy blond oraz rude.
Przypadek 13.
Ojciec - włosy czarne, matka - włosy blond
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy czarne, choć istnieje możliwość pojawienia się włosów ciemny blond lub brązowych, wykluczone są włosy rude.
Przypadek 14.
Ojciec - włosy czarne, matka - włosy rude
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy czarne, choć istnieje możliwość wystąpienia włosów rudych lub brązowych, wykluczone są włosy blond.
Przypadek 15.
Ojciec - włosy czarne, matka - włosy brązowe
Wynik: Dziecko może mieć zarówno włosy czarne jak i brązowe, wykluczone są włosy blond oraz rude.
Przypadek 16.
Ojciec - włosy czarne, matka - włosy czarne
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy czarne, mało prawdopodobne są włosy rude i ciemny blond, wykluczone są włosy blond

Grupa krwi

Zgodnie z danymi z Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Gdańsku najczęściej występującą grupą krwi w populacji polskiej jest grupa A (40 proc.), następne w kolejności to grupa 0 (33 proc.), grupa B (19 proc.), zaś najrzadziej występującą jest grupa krwi AB (8 proc.).
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - grupa krwi A, matka - grupa krwi A
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało grupę krwi A, może być też 0, należy wykluczyć grupę krwi B oraz AB.
Przypadek 2.
Ojciec – grupa krwi A, matka – grupa krwi B
Wynik: Dziecko w tym wypadku może mieć zarówno grupę krwi, A, B, AB oraz 0.
Przypadek 3.
Ojciec - grupa krwi A, matka - grupa krwi AB
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A, B lub AB, należy wykluczyć grupę krwi 0.
Przypadek 4.
Ojciec - grupa krwi A, matka - grupa krwi 0
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało grupę krwi A, może być też 0, należy wykluczyć grupę krwi B oraz AB.
Przypadek 5.
Ojciec - grupa krwi B, matka - grupa krwi A
Wynik: Dziecko w tym wypadku może mieć zarówno grupę krwi A, B, AB lub 0.
Przypadek 6.
Ojciec - grupa krwi B, matka - grupa krwi B
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało grupę krwi B, może być też 0, należy wykluczyć grupę krwi A oraz AB.
Przypadek 7.
Ojciec - grupa krwi B, matka - grupa krwi AB
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A, B, AB, należy wykluczyć grupę krwi 0.
Przypadek 8.
Ojciec - grupa krwi B, matka - grupa krwi 0
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało grupę krwi B, może być też 0, należy wykluczyć grupę krwi A oraz AB.
Przypadek 9.
Ojciec - grupa krwi AB, matka - grupa krwi A
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A, B, lub AB, należy wykluczyć grupę krwi 0.
Przypadek 10.
Ojciec - grupa krwi AB, matka - grupa krwi B
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A, B lub AB, należy wykluczyć grupę krwi 0.

Przypadek 11.
Ojciec - grupa krwi AB, matka- grupa krwi AB
Wynik: Dziecko: grupa krwi A, B, AB.
Przypadek 12.
Ojciec- grupa krwi AB, matka - grupa krwi 0
Wynik: Dziecko może mieć grupę krwi A lub B, należy wykluczyć grupę krwi 0 oraz AB.
Przypadek 13.
Ojciec - grupa krwi 0, matka - grupa krwi A
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A lub 0, należy wykluczyć grupę krwi B oraz AB.
Przypadek 14.
Ojciec - grupa krwi 0, matka - grupa krwi B
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi 0 lub B, należy wykluczyć grupę krwi A oraz AB.
Przypadek 15.
Ojciec - grupa krwi 0, matka - grupa krwi AB
Wynik: Dziecko może mieć zarówno grupę krwi A lub B, należy wykluczyć grupę krwi 0 oraz AB.
Przypadek 16.
Ojciec - grupa krwi 0, matka - grupa krwi 0
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało grupę krwi 0, należy wykluczyć grupę krwi A, B oraz AB. 

Czynnik RH

Cecha dominująca: czynnik RH dodatni;
cecha recesywna: czynnik RH ujemny
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - RH ujemny, matka - RH ujemny
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało czynnik RH ujemny.
Przypadek 2.
Ojciec - RH ujemny, matka - RH dodatni
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało czynnik RH dodatni, choć istnieje możliwość wystąpienia czynnika RH ujemnego.
Przypadek 3.
Ojciec dziecka - RH dodatni, matka dziecka - RH ujemny
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało czynnik RH dodatni, choć istnieje możliwość wystąpienia czynnika RH ujemnego.
Przypadek 4.
Ojciec - czynnik RH dodatni, matka - czynnik RH dodatni
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało czynnik RH dodatni.

Struktura włosów

Cecha dominująca - włosy kręcone;
cecha recesywna - włosy proste
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - włosy kręcone, matka - włosy kręcone
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało kręcone włosy.
Przypadek 2.
Ojciec - włosy kręcone, matka- włosy proste
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy kręcone, choć mogą też pojawić się włosy proste lub z tendencją do falowania.
Przypadek 3.
Ojciec - włosy proste, matka - włosy kręcone
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy kręcone, choć mogą też pojawić się włosy proste lub z tendencją do falowania.
Przypadek 4.
Ojciec - włosy proste, matka- włosy proste
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało włosy proste.  

Piegi

Cecha dominująca - piegi;
cecha recesywna - brak piegów
Dziedziczenie:
Przypadek 1.
Ojciec - obecność piegów. matka- obecność piegów
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało piegi.
Przypadek 2.
Ojciec - obecność piegów, matka- brak
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało piegi, choć istnieje prawdopodobieństwo, że mogą się one nie pojawić.
Przypadek 3.
Ojciec - brak piegów, matka- obecność piegów
Wynik: Dziecko prawdopodobnie będzie miało piegi, choć istnieje prawdopodobieństwo, że mogą się one nie pojawić.
Przypadek 4.
Ojciec - brak piegów, matka- brak piegów
Wynik: Dziecko prawdopodobnie nie będzie miało piegów.

Jakie cechy są jeszcze dominujące?

Analogiczne równania można przeprowadzić biorąc pod uwagę inne cechy wyglądu fizycznego:
Kształt nosa: wąski, garbaty - dominujący; szeroki, prosty - recesywny
Wargi: wydatne - dominujące; wąskie - recesywne
Uszy: odstające - dominujące; przylegające - recesywne
Rzęsy: długie - dominujące; krótkie - recesywne
Kształt twarzy: owalna - dominująca; kwadratowa - recesywna
Owłosienie ciała: obfite - dominujące; skąpe - recesywne
Dołki w policzkach: obecność dołków - dominująca; brak - recesywna
Praworęczność - dominująca; leworęczność - recesywna
Umiejętność zwijania języka w trąbkę - dominująca; brak umiejętności - recesywny
Charakter: nerwowość - dominująca; spokojne usposobienie - recesywne. kgm 

Żródła  : 
http://www.ciazowy.pl/artykul,nasze-geny-nasza-krew-tajemnice-dziedziczenia,728,1.html
 http://dzieci.pl/gid,14665753,img,14666553,title,Tajemnice-dziedziczenia (materiał powstał na podstawie opracowania mgr inż. Katarzyny Schmidt.
Niniejszy materiał jest materiałem poglądowym, informacyjnym i nie stanowi porady genetycznej. Autor materiału oraz WP S.A. nie ponoszą odpowiedzialności za zastosowanie się przez kogokolwiek do treści materiału.)